1995-2000
Gerben Hellinga’s toneelbewerking van Kees de jongen gold in 1970 niet alleen als fraai staaltje van experimenteel toneel (hoofdrol gesplitst over twee acteurs: Hans Dagelet en Wim van der Grijn), maar markeerde bovendien het begin van de herwaardering van Thijssen als schrijver. Reden genoeg voor een theatrale tentoonstelling, met de originele kostuums van de twee Kezen, het bekrabbelde tekstboek van regisseur Peter Oosthoek, Theo Thijssens eigen luxe-exemplaar van Kees de jongen (bij de première door Thijssens ontroerde dochter Geertje aan Hellinga geschonken), foto’s van opvoeringen en repetities en op video de onvoltooide NCRV-tv-registratie van het toneelstuk. Omdat het museum daarvoor te klein was, werd de expositie op afstand geopend in theater Bellevue, waar onder leiding van Matthijs van Nieuwkerk (toen kunstredacteur van Het Parool) over het belang van het stuk werd gediscussieerd door Hellinga, Oosthoek, acteur Hans Dagelet en criticus Hans van den Bergh. Rick de Leeuw en zijn Tröckener Kecks zongen Kees- en Rosa-liederen – het begin van een warme band.
Het Filmmuseum was zondagmiddag 9 juni 1996 decor van een veelzijdig evenement, georganiseerd door de Stichting Theo Thijssen en Uitgeverij Bas Lubberhuizen. De bijeenkomst telde drie onderdelen: de presentatie van de fotobiografie Theo Thijssen, een beeld van zijn leven (samengesteld door Wieneke ’t Hoen, en door Jan Blokker, kleinzoon van Thijssens oude bovenmeester, aangeboden aan schoondochter Manna Thijssen-van der Schaaf), de voorvertoning van de videofilm Herinneringen aan Theo Thijssen en de opening van de tentoonstelling Het familiealbum in het Theo Thijssen Museum. De nieuwe tijdelijke expositie toonde een groot aantal onbekende foto’s uit het familieleven van Theo Thijssen, veelal genomen tijdens vakanties. Centraal stond een groepsfoto uit 1928, van Thijssen met vrouw, kinderen, zus, neven, nichten en buren, maar nog veel amusanter waren de foto’s van Thijssen in badpak op het strand van Castricum en Bergen. De vormgeving was eenmalig in handen van Marina Dogmanovic, uit de Nieuwe Leliestraat. Zij legde toepasselijk een laagje schelpenzand op de bodem van de vitrine. [Ill.:] Theo Thijssen met zijn gezin in 1916. (Coll. Theo Thijsen Museum)
Omdat kinderen een hoofdrol spelen in zijn werk, wordt Thijssen vaak voor kinderboekenschrijver versleten. Bijna al zijn romans schreef hij echter voor volwassenen, al ijverde hij vurig voor goede jeugdliteratuur. Zijn enige eigen kinderboek was Jongensdagen (1909), geïnspireerd op zijn vroegste tienerjaren op en rond de Brouwersgracht. Het werd geïllustreerd door Jan Sluijters, later een beroemd schilder. In de Stadsbibliotheek Haarlem bleken de oorspronkelijke tekeningen van Sluijters bewaard te zijn, waaronder een aantal dat om uiteenlopende redenen het boek niet haalde. Die waren nu eindelijk te zien, plus het oorspronkelijke bandontwerp, uitgeleend door de achterkleinzoon van Thijssens uitgever. Bovendien toonden we tientallen andere door Sluijters verluchte kinderboeken, uit de collectie van zijn kleinzoon, de dichter Jan Kuijper. Eventjes waren we zelfs een echt kunstmuseum, want we hadden maar mooi de Visvrouw (familiebezit) uit 1911 aan onze muur! Bij de opening op 8 februari vanuit de Theo Thijssenschool in de Anjeliersstraat hield expert Anne de Vries een inleiding en lazen leerlingen voor uit het boek. Tegelijk verscheen bij Lubberhuizen een herdruk van Jongensdagen, waarin ook de nooit eerder gepubliceerde platen waren opgenomen.
Alle boeken van Theo Thijssen verschenen voor het eerst bij uitgeverij C.A.J. van Dishoeck in Bussum. Thijssens band met zijn uitgever was meer dan zakelijk. Vandaar de titel van de wisseltentoonstelling: “Mijn vriend Van Dishoeck”. De expositie werd ditmaal geopend vanuit het P.C. Hoofthuis door de Amsterdamse antiquaar Eduard van Dishoeck, achterkleinzoon van de grondlegger van de uitgeverij, die uiteindelijk (via Agathon) opging in Unieboek. De vriendschap tussen Thijssen en drie generaties Van Dishoeck was de kern van de tentoonstelling in het Theo Thijssen Museum. Te zien waren portretten, foto’s, krantenartikelen, fondslijsten, reclamefolders, reclameborden en vele andere documenten. Plus (in een nieuwe boekenkast, ontworpen door vormgever/buurtgenoot Jeroen de Vries) een selectie van de boeken uit het fonds van Van Dishoeck die Thijssen (sinds 1907 in contact met de uitgever) zelf in de kast had staan. Conservator/samenstelster Wieneke werd ditmaal voor het eerst gesecondeerd door neerlandica Hinke Brinkman. [Ill.:] Briefhoofd van uitgeverij Van Dishoeck, ca. 1910.
De Jordaan van Theo Thijssen was niet alleen een buurt voor handarbeiders, maar ook voor talloze kleine middenstanders. Thijssens eigen vader was schoenmaker in het huidige museumpand. Aanleiding voor een expositie, die een schilderachtig beeld gaf van de vele winkeltjes en andere kleine bedrijfjes in de Jordaan rond 1900. Die werd – vanuit de filmzaal van het Amsterdams Historisch Museum – geopend door sociaal-geograaf prof.dr. Willem Heinemeijer, voorzitter van het Genootschap Amstelodamum. Een in de buurt verspreid verzoek om oude foto’s e.d. had niet veel opgeleverd; dat hadden we beter in Almere kunnen vragen. Maar in het Gemeentearchief en bij antiquaar Louis Putman vonden Wieneke en Hinke de prachtigste oude foto’s en prentbriefkaarten. Uit het Bevolkingsregister en adresboeken reconstrueerde Peter-Paul bovendien voor het omringende stukje Jordaan per huisnummer welke winkels en andere bedrijfjes daar in 1889 gevestigd waren. Daarvan is er nu nog maar één over: café De Reiger op de hoek van de Nieuwe Leliestraat en de Eerste Leliedwarsstraat, in Thijssens jeugd tapperij Groen. [c:] Lindengracht rond 1890. (Gemeentearchief Amsterdam)
Van Thijssen verschenen tien boeken, maar heel wat ander literair werk verscheen in bundels en bladen. Die teksten waren slechts bij een enkeling bekend, tot ze in 1999 verschenen in deel 4 van zijn Verzameld werk. Deze expositie ging nogal voorbarig open, want door omstandigheden verscheen het boek (eind 1998 verwacht) pas in augustus 1999. Dat was fnuikend voor de publiciteit, zodat dit ten onrechte onze slechts bezochte tentoonstelling werd. Te zien waren onder meer de allereerste literaire schetsen van Thijssen in Baknieuws (1897) en Elsevier’s Literair Maandschrift (1899) en zijn columns uit de jaren dertig in het weekblad Wij. [Ill.:] Illustratie bij column in weekblad Wij, 15 maart 1935.
Theo Thijssen raakte door zijn ervaringen op internationale onderwijscongressen in de jaren ’20 overtuigd van het nut van een ‘wereldtaal’. Die zou bijdragen aan de verbroedering tussen de arbeiders aller landen. Het taaie ongerief (La nevenkebla geno) werd door F. Faulhaber ook in die kunsttaal vertaald: nog steeds te koop in het museum. Op de tentoonstelling waren ook veel andere in het Esperanto vertaalde boeken te zien die: Het verraad van Thijssens vriend A.M. de Jong, de Bijbel, het dagboek van Anne Frank en een a?evering uit de Kuifje-serie. Verder werden Thijssens Esperanto-woordenboek getoond en het paspoort waarmee hij naar onderwijscongressen in Parijs, Bellinzona, Berlijn, Wenen, Praag en Santander reisde. Met deze tentoonstelling bereikte het museum een heel nieuw publiek. Nederland telt niet veel esperantisten meer, maar die kwamen wel allemaal naar de Jordaan. Deze expositie was de laatste die werd ingericht door Hinke Brinkman, krachtig ondersteund door Hans Stoovelaar en good old Wieneke ’t Hoen. De tentoonstelling werd op 2 oktober vanuit de verbondszaal (waarin Thijssen meermalen NVV-vergaderingen meemaakte) het Vakbondsmuseum geopend door voorzitter Ans Bakker-ten Hagen van de vereniging Esperanto Nederland. Het was een gedenkwaardige bijeenkomst:in het Esperanto hoorden we het verhaal van de zwembadpas, en ruim de helft van de zaal zong moeiteloos in die taal de Internationale. De vaste hap dineerde eenvoudig maar voedzaam in het Kof?ehuis van de Volksbond op het Kadijksplein – en we misten onze zieke voorzitter Rob Grootendorst. Hij overleed op 23 februari 2000.
De allereerste wisseltentoonstelling belichtte Theo Thijssens laatste boek: In de ochtend van het leven (1943), een nauwkeurige beschrijving van zijn jeugd in de Jordaan (1879-1894). In de vitrine lagen het manuscript, een boekedities, foto’s van belangrijke lokaties, maar ook 19de-eeuwse tollen en een hoepel, want in het boek besteedde Thijssen veel aandacht aan alle straatspelletjes die hij rond 1890 speelde. Bijzonder was ook een portret (1891) van Thijssens jeugvriend Ay Tol, en diens exemplaar van het jongensboek De Woudlooper (ook genoemd in Kees de jongen), gekregen als ‘schoolprijs’ van het verlaten van lagere school Lr. G. op de Prinsengracht.
Naast de kleine Thijssen in de Eerste Leliedwarsstraat woonde rond 1890 Hennie Papapoine (“rooms, maar verder een goed vriendje”). In het gastenboek (waarin op de openingsdag liefst 242 bezoekers hun naam zetten) lezen we op vrijdag 17 maart 1995: “Als kleindochter van Hennie Papavoine is het erg leuk om het huis van de jeugdvriend van mijn grootvader te bezoeken”. Getekend: M.R. Stoete-Papavoine.
De tentoonstelling én de vaste opstelling werden ingericht door onze allereerste conservator, neerlandica Wieneke ’t Hoen, en vormgeefster Linda Vega.
"Met die Arie Tol, die ook op de Brouwersgracht bleek te wonen, tegenover de Langestraat, ging ik om vier uur naar huis; we hadden haast, want om vijf uur moesten we weer op avondschool zijn, tekenen. `Ik ben al aan de blokken begonnen,' vertelde hij. `Ik allang,' zei ik, maar ik vertelde niet van m'n vrijmoedige sprong. Hij was ook op Franse cursus, op de Lauriergracht. Ik ook, in de Raamstraat, en er was besloten dat ik daar maar blijven zou. Ik vertelde van de bibliotheek op Letter A, over de vierhonderd boeken. O, maar op Letter G was de bibliotheek ook aardig uitgebreid, er waren nu over de zestig boeken. Ook van Jules Verne? vroeg ik. Ja, verscheidene; en ook van Kapitein Marryat. Bijvoorbeeld `Koningskind' en `Jakob Eerlijk'. `Is `De woudlooper' er ook bij?' vroeg ik. Nee, `De woudlooper' was er niet bij. Jammer, vond ik, dat was zowat het mooiste boek dat er bestond. `Nou, je moet van de week `Het koningskind' zien te krijgen,' zei Tol, `of `Vlissingen in 1572', die zijn ook niet voor de poes, hoor.' We waren aan onze winkel gekomen. `O,' zei hij, `woon je hier? Nou, ik kom je morgenochtend afhalen, hoor.' Dat is het begin geweest van m'n grote jongensvriendschap. Theo Thijssen, In de ochtend van het leven, 1941."
